Życie nie jest możliwe bez słońca - dotyczy to roślin, zwierząt, a także nas, ludzi. Potrzebujemy światła słonecznego, aby móc produkować ważną witaminę D. Więcej informacji na temat witaminy D, jej produkcji i wpływu na nasz organizm można znaleźć tutaj.
Witamina D to ogólny termin określający grupę witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, kalcyferoli, które organizm może sam wytwarzać głównie dzięki promieniom słonecznym. Daje to witaminie D szczególną pozycję wśród witamin, ponieważ jej główne zapotrzebowanie nie jest pokrywane z diety, jak to zwykle bywa, ale z własnej produkcji organizmu. Poniżej wyjaśniamy więcej na ten temat i czego potrzebuje nasz organizm.
Witamina D przez długi czas była niedoceniana i wcześniej uważano ją jedynie za ważną dla zdrowia kości. Dziś jednak naukowcy wiedzą, że witamina D jest w rzeczywistości hormonem, który odgrywa kluczową rolę w organizmie. Dzieje się tak, ponieważ wchodzi ona w interakcje z prawie wszystkimi komórkami w organizmie - zarówno w narządach, jak i tkankach.
Tam aktywna forma witaminy D - kalcytriol - wiąże się ze specjalnymi miejscami dokowania, zwanymi receptorami. Po związaniu wspomaga różne ważne procesy i funkcje w organizmie, takie jak wchłanianie wapnia i fosforu z pożywienia przez jelita. Bierze również udział w utrzymaniu mięśni, kości i zębów oraz wspiera funkcjonowanie układu odpornościowego.
Niedobór witaminy D może mieć również daleko idące konsekwencje i jest związany z problemami sercowo-naczyniowymi, wysokim ciśnieniem krwi, cukrzycą, depresją i niezdrowym procesem starzenia się.
Wystarczająca i stabilna równowaga witaminy D ma zatem duży wpływ na samopoczucie człowieka.
Witamina D odgrywa kluczową rolę w naszym układzie odpornościowym. Witamina słońca jest nie tylko zaangażowana w produkcję komórek obronnych i białek kontrolujących odporność, ale także wpływa na różne komórki odpornościowe (np. makrofagi, limfocyty B i T) i bierze udział w regulacji procesów zapalnych. Podczas gdy słaby układ odpornościowy zyskuje na wigorze dzięki witaminie D, nadmierne reakcje immunologiczne, takie jak alergie lub choroby autoimmunologiczne, mogą być przez nią łagodzone.
Przez długi czas było tajemnicą dla ekspertów , dlaczego fale przeziębień występują w ciemniejszych miesiącach roku. Obecnie wiemy, że przyczyną tego zjawiska jest epidemiczny niedobór witaminy D w populacji.
Dzieje się tak, ponieważ zimą na naszych szerokościach geograficznych występuje niedobór witaminy D. W końcu płytki kąt padania promieni słonecznych oznacza, że od około połowy października do połowy marca nie jest możliwe znaczące tworzenie się witaminy D. W związku z tym 91% uczestników badania BIOGENA Good Health Study nie było optymalnie zaopatrzonych w witaminę D, gdy ich krew była badana wiosną, a 48% miało nawet poważny niedobór witaminy D. Niewystarczający poziom witaminy D znacznie zwiększa podatność górnych dróg oddechowych na infekcje jesienią i zimą, a według austriackiego badania częstotliwość zachorowań wśród pracowników również koreluje ze słabym lub nieoptymalnym zaopatrzeniem w witaminę D.
Aby dobrze przetrwać sezon przeziębień i grypy, suplementacja wysokiej jakości witaminą D powinna być zatem na porządku dziennym, najpóźniej w okresie słabego oświetlenia.
Wäger et al. 2022. BIOGENA Good Health Study: Vitamin D. Niepublikowane.
Sinnißbichler T., Viebahn I. 2011. Vitamin D gesucht - Defizite gefunden. 25-(OH)-Vitamin D Status, Supplementierung und Krankheitstage. Niepublikowane.
Zmęczenie może mieć wiele przyczyn. Jedną z nich może być również niedobór witaminy D. Według badań każdy, kto chce zwalczyć zmęczenie spowodowane niedoborem, powinien przyjmować suplementy witaminy D. W badaniu wzięło udział 120 zdrowych osób w różnym wieku, które miały niedobór witaminy D i również skarżyły się na zmęczenie. Uczestnicy, którzy - nie zdając sobie z tego sprawy - przyjmowali witaminę D, zgłosili zmniejszenie zmęczenia pod koniec okresu przyjmowania.
Od dawna wiadomo, że witamina D jest niezbędna dla zdrowych kości. Witamina słońca nie tylko zapewnia wchłanianie wapnia z jelit, ale także reguluje magazynowanie tego minerału w kościach. Nic dziwnego, że dobre całoroczne zaopatrzenie w witaminę D jest ważnym krokiem zapobiegawczym w zapobieganiu osteoporozie. Jednak „witamina kości” jest niezbędna nie tylko w zapobieganiu, ale także w leczeniu osteoporozy. Oprócz witaminy D,skuteczne suplementy dostarczają również innych istotnych składników odżywczych (np. wapnia, magnezu, witaminy K).
Niemieckie Towarzystwo Żywienia szacuje, że odpowiednie spożycie witaminy D dla dzieci, młodzieży i dorosłych wynosi 20 µg lub 800 I.U. dziennie . Ze względu na w dużej mierze niewystarczającą podaż witaminy D w populacji i wiele korzyści płynących z wyższego poziomu witaminy D, wyższe dawki mają wyraźne korzyści zdrowotne. Maksymalna bezpieczna dzienna dawka witaminy D wynosi 100 µg lub 4000 j.m.
| Wiek | Odpowiednie spożycie witaminy D przy braku endogennej syntezy |
| Niemowlęta do 12 miesiąca życia | 10 w µg/dzień |
| Dzieci do lat 14 | 20 w µg/dzień |
| Młodzież i dorośli w wieku od 15 lat | 20 w µg/dzień |
| 65 lat i więcej | 20 w µg/dzień |
| Kobiety w ciąży | 20 w µg/dzień |
| Karmiące piersią | 20 w µg/dzień |
Tabela 1: Zalecane dzienne spożycie witaminy D według DGE
Aby określić poziom witaminy D we krwi, mierzy się tak zwaną 25-hydroksy-witaminę D3 i, w zależności od laboratorium, wyraża się ją w nmol/l lub ng/ml*.
Witamina D jest jedynym składnikiem odżywczym, który nie jest dostarczany z dietą, ale przede wszystkim z własnej syntezy poprzez światło słoneczne. Niemniej jednak badania, takie jak BIOGENA Good Health Study, wielokrotnie pokazują, że zapasy witaminy D w populacji są wyczerpane. W ramach badania Good Health Study przeanalizowano sytuację podażową 1377 austriackich uczestników i wyciągnięto następujące wnioski dotyczące statusu witaminy D w całej Austrii:
Który poziom witaminy D jest prawidłowy, który optymalny i kiedy zaczyna się niedobór? Poniższa tabela ma na celu zapewnienie niewielkiej pomocy w rozszyfrowaniu „laboratoryjnej łaciny”.
|
Ocena stanu
|
Poziom 25-hydroksy-D w surowicy (nmol/l)
|
Poziom 25-hydroksy-D w surowicy (ng/ml) (odpowiednik „µgl/L”)
|
|
Poważny niedobór
|
< 50 nmol/L
|
< 20 ng/ml |
|
Niewielki niedobór
|
50 – 75 nmol/L |
20 – 30 ng/ml |
|
Odpowiednia podaż
|
75 – 100 nmol/L |
30 – 40 ng/ml |
|
Optymalna podaż
|
100 – 150 nmol/L |
40 – 60 ng/ml |
Tabela 2: Wartości i klasyfikacja witaminy D
* Konwersja z nmol/l do ng/ml: Wystarczy podzielić wartość w nmol/l przez 2,5.
Chociaż nasz organizm jest w stanie samodzielnie wytwarzać witaminę D przy użyciu światła słonecznego, istnieje wiele czynników zakłócających, takich jak zimno, starszy wiek, ciemniejszy typ skóry lub stosowanie czynników ochrony przeciwsłonecznej, które mogą przeszkadzać w wystarczającej produkcji witaminy D..
Spożywanie konwencjonalnej żywności stanowi jedynie niewielką część podaży witaminy D. Z reguły 80-90% tej witaminy może być wytwarzane przez sam organizm w skórze przy pomocy światła słonecznego (promienie UV-B). Wymaga to spędzania czasu na świeżym powietrzu, chociaż produkcja własna organizmu różni się w zależności od osoby.
Substancją wyjściową do produkcji witaminy D w organizmie jest prowitamina 7-dehydrocholesterol. Kiedy promienie UV-B uderzają w skórę, najpierw wytwarzana jest prowitamina D3. Jest ona następnie przekształcana w witaminę D3, znaną również jako cholekalcyferol lub po prostu witamina D. Witamina D3 może być przekształcana w procesach metabolicznych do postaci magazynowej kalcydiolu i ostatecznie do postaci fizjologicznie aktywnej, hormonu kalcydiolu. W tej aktywnej formie może ona spełniać swoje funkcje w organizmie.
Termin "witamina D ” odnosi się do grupy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, znanych jako kalcyferole. Witamina D3, znana również jako cholekalcyferol, jest najważniejszą formą kalcyferolu dla ludzkiego organizmu.
W naszych szerokościach geograficznych optymalne warunki do produkcji witaminy D występują między kwietniem a wrześniem, między godziną 10 rano a 3 po południu. Idealnie, jedna czwarta skóry (twarz, dłonie, części ramion i nóg) powinna być wystawiona na działanie promieni słonecznych bez ochrony przeciwsłonecznej przez 5 do 25 minut (w zależności od pory roku i rodzaju skóry) każdego dnia w tym okresie. Ważne jest, aby zwracać uwagę na czas ochrony skóry i unikać oparzeń słonecznych!
Wskazówka: Około połowa czasu, w którym doszłoby do poparzenia słonecznego bez ochrony, jest wystarczająca. Jeśli zamierzasz przebywać na słońcu przez dłuższy czas, zdecydowanie powinieneś stosować środki ochrony przeciwsłonecznej.
Synteza witaminy D w skórze jest silnie uzależniona od indeksu UV-B, który osiąga wymaganą wartość powyżej 3 tylko wtedy, gdy słońce znajduje się w odpowiedniej pozycji lub pod odpowiednim kątem naświetlania, co odpowiada promieniowaniu UV-B o długości fali 290-315 nm.
Prosta zasada: jeśli cień jest dłuższy niż ty, nie można zagwarantować wystarczającej syntezy witaminy D! W okresie od października do marca nasłonecznienie jest niższe, a indeks UV wynosi poniżej 3, kiedy organizm czerpie z zapasów witaminy D, pod warunkiem, że zostały one wystarczająco uzupełnione latem.
Oprócz szerokości geograficznej, pory roku, pory dnia i warunków pogodowych , inne czynniki wpływające na poziom witaminy D obejmują rodzaj skóry, odzież, czas spędzany na zewnątrz i stosowanie ochrony przeciwsłonecznej.
Witaminę D można również uzyskać z pożywienia, ale znaczące jej ilości znajdują się tylko w kilku produktach spożywczych, głównie pochodzenia zwierzęcego, takich jak tłuste ryby (łosoś, śledź), wątroba, żółtko jaja i niektóre grzyby jadalne.
Według Niemieckiego Towarzystwa Żywienia (DGE), spożycie w diecie zwykłych pokarmów nie jest wystarczające do osiągnięcia szacunkowej wartości odpowiedniego spożycia 20 µg witaminy D dziennie przy niewystarczającej produkcji endogennej. Różnica musi zostać pokryta przez produkcję własną organizmu i/lub przyjmowanie suplementu witaminy D.
Według stowarzyszeń żywieniowych D-A-CH zaleca się przyjmowanie preparatu (suplementu) witaminy D osobom, które z różnych powodów spędzają mało czasu na świeżym powietrzu lub wychodzą na słońce tylko z całkowicie zakrytym ciałem, a także osobom o ciemnej pigmentacji skóry.
Rano, w porze lunchu czy wieczorem: podczas przyjmowania witaminy D nie tyle pora dnia, co „sposób” odgrywa rolę. Suplementy, które nie zawierają olejów jako dodatkowego składnika, najlepiej przyjmować podczas posiłku. Niektórzy eksperci zalecają przyjmowanie witaminy słońca wraz z najbardziej treściwym posiłkiem dnia (zwykle obiadem lub kolacją). W każdym przypadku posiłek powinien zawierać pewną ilość tłuszczu, aby wspomóc wchłanianie witaminy D.
Ponieważ witamina D jest rozpuszczalna w tłuszczach , tłuste pokarmy (np. wysokiej jakości oleje) poprawiają jej wchłanianie do organizmu. Z tego powodu witamina D powinna być zawsze przyjmowana z posiłkiem . Wyjątkiem są preparaty, w których witamina została już połączona ze składnikiem tłuszczowym (np. krople witaminy D).
Niemieckie Towarzystwo Żywieniowe (DGE ) szacuje, że odpowiednie spożycie witaminy D wynosi 20 µg lub 800 I.U. witaminy D dziennie w przypadku braku samosyntezy (np. zimą, podczas pracy w pełnym wymiarze godzin w pomieszczeniu lub w przypadku obłożnie chorych). Ze względu na w dużej mierze niewystarczającą podaż witaminy D w populacji i wiele korzyści płynących z wyższego poziomu witaminy D, wyższe dawki mają wyraźne korzyści zdrowotne. Bezpieczna maksymalna dzienna dawka witaminy D wynosi 100 µg lub 4000 j.m.
Jeśli celem są wyższe dawki, zaleca się regularne badania krwi. Wybrana dawka powinna być również dostosowana do masy ciała; internetowe kalkulatory witaminy D mogą pomóc w wyborze odpowiedniej dawki, w tym pożądanego okresu dawkowania.
Wysokie dawki witaminy D3 są często stosowane, gdy poziom witaminy D jest bardzo niski, aby jak najszybciej skorygować niedobór. Niektórzy lekarze preferują również wysokie dawki witaminy D3 w terapii podtrzymującej, ponieważ preparat musi być przyjmowany znacznie rzadziej i dlatego jest postrzegany jako wygodniejszy przez niektórych pacjentów.
Ogólnie zaleca się przyjmowanie witaminy D przez cały rok. Idealnie byłoby, gdyby osoby cierpiące na niedobór witaminy D przyjmowały większe ilości witaminy D pod nadzorem lekarza i w ramach laboratoryjnego monitorowania diagnostycznego - aż do osiągnięcia wartości docelowej. Może to jednak potrwać od kilku tygodni do miesięcy.
Każdy, kto decyduje się na suplementację witaminy słońca w swoim codziennym życiu, jest rozpieszczany wyborem: krople, kapsułki i tabletki są prawdopodobnie najbardziej powszechne na rynku - ale który preparat jest najlepszy?
Po pierwsze: nie ma czegoś takiego jak najlepszy suplement witaminy D dla każdego. Jednak jakość preparatu (np. skład, który jest jak najbardziej wolny od dodatków, godny zaufania producent wysokiej jakości) i prawidłowe dawkowanie powinny zawsze zajmować centralne miejsce przy podejmowaniu decyzji o zakupie.
Na korzyść kropli witaminy D przemawia fakt, że witamina rozpuszczalna w tłuszczach jest już rozpuszczona w środowisku oleistym i dlatego może być bardzo dobrze wchłaniana przez organizm. Dla konsumenta oznacza to, że może stosować krople w dowolnym momencie - nawet niezależnie od posiłku. Krople są również wygodne do przyjmowania i mogą być dozowane indywidualnie. Mniej idealny jest często krótszy okres trwałości kropli w porównaniu z kapsułkami lub tabletkami.
Najpopularniejszą formą dawkowania na rynku jest witamina D w postaci tabletek. Również w tym przypadku istnieją warianty, które zawierają olej poprawiający wchłanianie witaminy D. Jednak wiele tabletek zawiera nie tylko składniki aktywne, ale także niepotrzebne dodatki (takie jak barwniki i aromaty) i dlatego są mniej wskazane.
Kapsułki z witaminą D często charakteryzują się szczególną czystością, ponieważ w kapsułkach zwykle można zrezygnować z dodatków, są higieniczne i mają stosunkowo długi okres przydatności do spożycia nawet bez dodatków. Preparaty, które nie zawierają automatycznie oleju, powinny być zawsze przyjmowane z posiłkiem zawierającym tłuszcz, aby witamina mogła być dobrze wchłaniana przez organizm.
Połączenie witaminy K2 i witaminy D3 ma sens w niektórych sytuacjach. Zwłaszcza jeśli chodzi o pracę kości, obie witaminy działają razem. Witamina K2 ma za zadanie magazynowanie minerałów w kościach - ale witamina D3 musi aktywować niezbędne białka, a także wykorzystywać wapń. Jeśli brakuje witaminy K2, wapń i magnez nie mogą zostać „skierowane” do kości. Jeśli nie ma wystarczającej ilości witaminy D3, brakuje białek i użytecznego wapnia do mineralizacji kości. Obie witaminy rozpuszczalne w tłuszczach muszą być zatem obecne w skutecznych suplementach kostnych.
Witamina D i magnez wchodzą w interakcje na różnych poziomach metabolizmu, co może sprawić, że połączenie tych dwóch składników będzie przydatne w niektórych sytuacjach. Witamina D, na przykład, wspomaga wchłanianie magnezu w jelitach, dzięki czemu wystarczający poziom witaminy D może ogólnie poprawić wchłanianie magnezu. Zarówno witamina D, jak i magnez wpływają na zdrowie kości, zębów i mięśni. Badania sugerują, że brak witaminy D i magnezu może sprzyjać rozwojowi wysokiego ciśnienia krwi. Osobom z wysokim ciśnieniem krwi zaleca się sprawdzenie stanu obu składników odżywczych i suplementację w razie potrzeby.
Podsumowanie: Witamina D powinna znajdować się pod naszą skórą i na naszych ustach. W końcu receptory witaminy D znajdują się w prawie wszystkich narządach i tkankach - co jest synonimem i odzwierciedleniem jej znaczenia dla zdrowia. Badania, takie jak BIOGENA Good Health Study, pokazują, że w wielu przypadkach sama dieta i słońce nie są wystarczające dla dobrego poziomu witaminy D, ale że spożycie musi być również zapewnione za pomocą suplementu witaminy D. Ze względu na korzyści zdrowotne, celem powinno być nie tylko osiągnięcie odpowiedniej podaży witaminy D, ale także jej optymalizacja - pod nadzorem diagnosty laboratoryjnego.
W oparciu o aktualne dane (*), średnio 40% populacji w Europie ma niedobórwitaminy D, ale w samych Niemczech średnia roczna wynosi 56% (referencyjna wartość laboratoryjna 50 nmol/l) . Z drugiej strony niezależne grupy ekspertów i lekarze zalecają wyższą referencyjną wartość laboratoryjną 75 nmol/l. Z tego wynika, że ponad 85 % ludzi w Niemczech, 75 % w Szwajcarii, ok. 70 % w Holandii i ok. 88 % w Wielkiej Brytanii jest niewystarczająco zaopatrzonych w witaminę D. Nawet bardziej południowe regiony Europy nie są wolne od niedoboru witaminy D; dane z Grecji, na przykład, pokazują, że do 90 % populacji jest niedostatecznie zaopatrzona w witaminę D (na podstawie 75 nmol/l), a około 50 % jest poniżej wartości 50 nmol/l.
* Cashman KD et al. 2016. Niedobór witaminy D w Europie: pandemia ? . Am J Clin Nutr. 103(4) : 1033-1044.
Palacios C i Gonzalez L. 2013. Czy niedobór witaminy D jest jednym z głównych globalny problem zdrowia publicznego? J Steroid Biochem Mol Biol. 144PA: 138-145.
Witaminę D i witaminę B12 można łatwo przyjmować razem. Obie witaminy nie kolidują ze sobą podczas wchłaniania lub dalszego metabolizowania.
Witamina D i witamina K2 nie zawsze muszą być automatycznie przyjmowane razem. Jednak w zależności od indywidualnej sytuacji wyjściowej i celu terapeutycznego, przyjmowanie witaminy D i witaminy K2 razem może być przydatne, a nawet bardzo korzystne. Na przykład, witamina K2 i witamina D3 współpracują ze sobą w celu budowy i utrzymania mocnych kości.
Krople z witaminą D są łatwe do przyjmowania dla każdego i automatycznie dostarczają tłuszczu (oleju), którego organizm potrzebuje jako środka transportu, aby dobrze wchłonąć witaminę rozpuszczalną w tłuszczach. Jeśli wolisz tabletki lub kapsułki, powinieneś wybierać produkty, które nie zawierają dodatków i przyjmować witaminę z posiłkiem zawierającym tłuszcz.
Witamina D występuje w znacznych ilościach w niewielkiej liczbie produktów spożywczych. Tłuste ryby, takie jak dziki łosoś, śledź i węgorz, a także wątroba i olej z wątroby dorsza należą do jej najlepszych źródeł. Mniejsze ilości witaminy D dostarczane są przez żółtko jaja, wątrobę i niektóre dzikie grzyby jadalne, takie jak borowiki czy kurki.
W praktyce nie jest możliwe pokrycie dziennego zapotrzebowania na witaminę D z pożywienia. Zdecydowanie najwięcej witaminy D znajduje się w tłustych rybach, takich jak łosoś i śledź. Wątróbka, żółtko jaja i niektóre grzyby, takie jak kurki i pieczarki, dostarczają witaminę D w znacznie mniejszym stopniu.
Źródła:
Gröber, U. 2010. Vitamin D3, ein altes Vitamin im neuen Licht. Med Monatsschr Pharmazeut. 33(10):376–83. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21072911/
Bikle, D. D. 2014. Vitamin D metabolism, mechanism of action, and clinical applications. Chem Biol. 21(3):319–29. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24529992/
Theodoratou, E. et al. 2014. Vitamin D and multiple health outcomes: umbrella review of systematic reviews and meta-analyses of observational studies and randomised trials. BMJ. 348: g2035. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24690624/
Schoenmakers, I. et al. 2015. Prediction of winter vitamin D status and requirements in the UK population based on 25(OH) vitamin D half-life and dietary intake data. J Steroid Biochem Mol Biol. 1–5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26970588/
Black, L. J. et al. 2015. Analytical Bias in the Measurement of Serum 25-Hydroxyvitamin D Concentrations Impairs Assessment of Vitamin D Status in Clinical and Research Settings. PLoS One. 10(8): e135478. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26266807/
Khashayar, P. et al. 2016. Vitamin D status and its relationship with bone mineral density in a healthy Iranian population. Rev Bras Ortop. 51(4):454–8. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27517026/
Nieves, J. W.Skeletal effects of nutrients and neutraceuticals, beyond calcium and vitamin D. Osteoporos Int. 24(3):771–86. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23152094/
Wäger et al. 2022. BIOGENA Good Health Study: Vitamin D
Nowak, A. et. Al. 2016. Effect of vitamin D3 on self-perceived fatigue. A double-blind randomized placebo-controlled trial. Medicine (Baltimore). 2016 Dec; 95(52): e5353. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28033244/
https://flexikon.doccheck.com/de/Calcidiol Zugriff: 11.1.2024
Nelson, M. L. et al. 2009. Supplements of 20 microg/d cholecalciferol optimized serum 25-hydroxyvitamin D concentrations in 80 % of premenopausal women in winter. J Nutr. 139(3):540-6. doi: 10.3945/jn.108.096180. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/19158226/
Holick, M. F. 2004. Sunlight and vitamin D for bone health and prevention of autoimmune diseases, cancers, and cardiovascular disease. Am J Clin Nutr. 80(6 Suppl):1678S-88S. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/15585788/
Sinnißbichler, T., Viebahn, I. Vitamin D gesucht – Defizite gefunden. Biogena Studie 2011.
Gröber, U. Orthomolekulare Medizin: Ein Leitfaden für Apotheker und Ärzte, 3. unveränderte Auflage. Stuttgart: WVG Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft Stuttgart, 2008.
Borissova, A. M. et al. 2003. The effect of vitamin D3 on insulin secretion and peripheral insulin sensitivity in type 2 diabetic patients. Int J Clin Pract. 57(4):258-61. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/12800453/
Mitri, J., Pittas, A. G. 2014. Vitamin D and Diabetes. Endocrinology and Metabolism Clinics of North America. 43(1), 205–232 https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24582099/
Dobnig, H. et al. 2008. Independent association of low serum 25-hydroxyvitamin D and 1,25-dihydroxy vitamin D levels with all-cause and cardiovascular mortality. Arch Intern Med. 168:1340-9. doi: 10.1001/archinte.168.12.1340. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18574092/
Aloia, J. F., Li-Ng, M. 2008. Epidemic influenza and vitamin D (letter). Epidemiol Infect. 135:1095-6. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/17352842/
Sundaram, M. E., Coleman, L. A. 2012. Vitamin D and Influenza. Advances in Nutrition: An International Review Journal. 3(4): 517-525. doi: 10.3945/an.112.002162. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/22797987/
Smolders, J. et al. 2008. Vitamin D as an immune modulator in multiple sclerosis. A Review. J Neuroimmunol. 194(1-2):7–17. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18177949/
Lemke, D. 2011. Wirkung von Vitamin D auf Nerven und Gehirn. Vitamin D Update an der Charité, Berlin April 2011.
Xie, F. et al. 2022. Effect of vitamin D supplementation on the incidience and prognosis of depression: An updated meta-analysis based on randomized controlled trials. Front Public Health. 10:903547. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35979473/
Cranney, A. et al. 2007. Effectiveness and safety of vitamin D in relation to bone health. Evid Rep Technol Assess. (158):1–235. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18088161/
Dobnig, H. 2011. Wirkung von Vitamin D auf Muskulatur und Fitness. Vitamin D Update an der Charité, Berlin April 2011.
Navale, S. S. et al. 2022. Vitamin D and brain health: an oberservational and Mendelian randomization study. Am J Clin Nutr. nqac107. oi: 10.1093/ajcn/nqac107. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35451454/
Gröber, U. Arzneimittel und Mikronährstoffe: Medikationsorientierte Supplementierung, 3. aktualisierte und erweiterte Auflage. Stuttgart: WVG Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft Stuttgart, 2014.
https://www.dge.de/wissenschaft/referenzwerte/vitamin-d/ Dostęp: 04.12.2024
