Czy kobiety w ciąży powinny jeść za dwoje *? Jeśli chodzi o zapobieganie niedoborom żelaza, odpowiedź brzmi jednoznacznie „tak”. Wynika to z faktu, że zapotrzebowanie matki na żelazo podwaja się w tej szczególnej fazie życia, co zwiększa ryzyko niedoboru żelaza. Dowiedz się tutaj, jakie objawy powinny być niezwłocznie zbadane przez lekarza, kiedy rozpoznaje się niedobór żelaza i wiele więcej.
* W dzisiejszych czasach ten stary truizm jest już od dawna nieaktualny z naukowego punktu widzenia. Kobiety w ciąży nie powinny jeść dwa razy więcej, ale raczej dwa razy lepiej.
Kobiety spodziewające się dziecka potrzebują dwa razy więcej żelaza - i nic dziwnego! Podczas ciąży objętość krwi przyszłej matki wzrasta o około 40%. W końcu nie tylko matka musi być zaopatrywana w tlen i mikroelementy, ale także mały mieszkaniec brzucha. Szczególnie ważnym składnikiem odżywczym w tym kontekście jest żelazo. Ten pierwiastek śladowy jest głównym składnikiem czerwonego pigmentu krwi i bierze udział w tworzeniu krwi i transporcie tlenu w organizmie. Wiele innych procesów metabolicznych jest również zależnych od żelaza. Obejmują one podział komórek, metabolizm energetyczny i obronę immunologiczną.
Odpowiednia podaż żelaza jest ważna nie tylko w czasie ciąży, ale także dla kobiet, które chcą mieć dzieci. Niedawne badanie powiązało niski poziom ferrytyny (30 µg/L) z niewyjaśnioną niepłodnością (Holzer I. et al., 2023). Ponadto inne badanie prowadzone przez naukowca z Harvardu, dr Jorge Chavarro, wykazało, że kobiety, które przyjmują dodatkową suplementację żelaza, mają niższe ryzyko niepłodności owulacyjnej w porównaniu z tymi, które tego nie robią. Z tego powodu kobiety, które chcą mieć dziecko, powinny nie tylko przyjmować kwas foliowy jako środek zapobiegawczy, ale także profilaktycznie badać poziom żelaza.
Ciąża to wyczyn ewolucji. Nic dziwnego, że przyszłe matki czują się zmęczone i apatyczne od czasu do czasu podczas tego imponującego wyczynu. Jeśli jednak dołączą do tego inne uporczywe objawy, może to wskazywać na niedobór żelaza:
Kobiety w ciąży, które zauważą u siebie te lub podobne dolegliwości, powinny jak najszybciej umówić się na wizytę u zaufanego lekarza. Zasadniczo jednak monitorowanie poziomu żelaza w czasie ciąży i tak należy do standardowego repertuaru badań ginekologicznych.
Niedobór żelaza podczas ciąży nie jest rzadkością, nawet w naszej części świata. Przyszłe matki, które cierpią z tego powodu, często czują się zmęczone i wyczerpane. Ponadto, inne objawy, takie jak łamliwe paznokcie, owrzodzenia jamy ustnej i problemy z koncentracją mogą również stać się zauważalne (patrz wyżej). Jeśli zapasy żelaza u matki dobiegają końca, może również wystąpić najcięższa postać niedoboru żelaza, znana jako niedokrwistość z niedoboru żelaza.
Łagodny niedobór żelaza nie jest jeszcze problemem dla małego mieszkańca brzucha, ponieważ może on „skubać” zapasy matki. Dopiero uporczywa i poważna niedokrwistość z niedoboru żelaza może doprowadzić do zachwiania organizmu dziecka. Jednak aby temu zapobiec, badanie poziomu żelaza u kobiet w ciąży jest częścią standardowego programu.
Wartość żelaza we krwi, tzw. wartość Hb (= wartość hemoglobiny), jest rutynowo oznaczana u kobiet w ciąży. Jeśli wartość ta spadnie poniżej 10,5 g/dl w 2. trymestrze lub poniżej 11 g/dl krwi w 1. i 3. trymestrze, przyszła mama ma niedokrwistość z niedoboru żelaza. Liczba erytrocytówrównież dostarcza informacji o możliwej anemii. Mniej niż 3,9 miliona czerwonych krwinek na µg krwi wskazuje na niedobór żelaza.
Aby zdiagnozować niedobór żelaza bez niedokrwistości, stosuje się poziom ferrytyny (najlepiej z uwzględnieniem poziomu transferyny i nasycenia transferyny). Wartość ta pokazuje, jak radzą sobie rezerwy żelaza matki. Podczas gdy poziom ferrytyny poniżej 30 µg/l wskazuje na niskie zapasy żelaza, zapasy są całkowicie wyczerpane przy wartościach poniżej 15 µg/l.
Ciąża jest jednym z etapów w życiu kobiety, w którym niedobór żelaza może rozwinąć się stosunkowo szybko ze względu na wysokie zapotrzebowanie na żelazo. Nie tylko matka i dziecko muszą być optymalnie zaopatrzeni w żelazo, ale zwiększona objętość krwi oraz rosnące łożysko i macica również wymagają dużej ilości żelaza. Te fizjologiczne zmiany są również odzwierciedlone w zapotrzebowaniu matki na żelazo. Niemieckie Towarzystwo Żywienia (DGE) zaleca, aby kobiety w ciąży spożywały 30 mg żelaza dziennie ze wszystkich źródeł, czyli dwa razy więcej niż kobiety niebędące w ciąży - ponieważ według ekspertów jest to jedyny sposób, aby zapobiec niedoborowi żelaza w czasie ciąży.
W rzeczywistości jednak zapotrzebowanie na żelazo nie jest takie samo przez całe 9 miesięcy. Podczas gdy w pierwszej połowie ciąży zapotrzebowanie na żelazo prawie nie wzrasta, to w drugiej połowie znacznie wzrasta. Przyszłe matki powinny zatem zwracać szczególną uwagę na równowagę żelaza i dostarczać go w diecie. Pokarmy bogate w żelazo obejmują rośliny strączkowe, takie jak soczewica i soja, czerwone mięso, orzechy, nasiona i niektóre warzywa, takie jak pietruszka, rukiew wodna i szpinak. Jednakże, szczególnie w „gorącym” 2. etapie ciąży, spożycie żelaza w diecie może już nie zaspokajać potrzeb, a niedobór może być odzwierciedlony fizycznie, psychicznie i/lub w badaniu krwi. W takim przypadku zaleca się suplementację po konsultacji z lekarzem specjalistą.
Przyszłe matki, które cierpią na niedobór żelaza, nie mogą już zoptymalizować jego poziomu poprzez samą dietę. Kobiety dotknięte niedoborem żelaza powinny zatem zacząć przyjmować suplementy żelaza tak wcześnie, jak to możliwe, aby uzupełnić spożycie żelaza przez matkę. Po zaledwie kilku tygodniach „żelazo plus” powinno również znaleźć odzwierciedlenie w lepszym poziomie żelaza i lepszym samopoczuciu.
Zaleca się około 15 mg żelaza dziennie dla kobiet w wieku rozrodczym. Aby rozpocząć ciążę dobrze zaopatrzoną w żelazo, kobiety planujące ciążę powinny z wyprzedzeniem określić swój stan żelaza. W przypadku niedoboru żelaza można podjąć ukierunkowaną reakcję za pomocą idealnie dozowanego suplementu żelaza. Dobra podaż na początku ciąży zmniejsza również ryzyko wystąpienia niedoboru żelaza w ciągu 9 miesięcy.
Aby zapobiec niedoborom żelaza w czasie ciąży, Niemieckie Towarzystwo Żywienia (DGE) zaleca, aby przyszłe matki spożywały 30 mg żelaza dziennie ze wszystkich źródeł. Podczas gdy zapotrzebowanie na żelazo w pierwszych 20 tygodniach ciąży nie wzrasta i - jeśli nie występuje niedobór żelaza - może być pokryte przez zbilansowaną dietę bogatą w żelazo, w ostatnich 20 tygodniach ciąży może być konieczne przyjmowanie suplementu żelaza. Za pomocą analizy krwi ginekolog może sprawdzić aktualny stan żelaza i w razie potrzeby zalecić idealnie zbilansowany suplement żelaza. Wynika to z faktu, że w tym wrażliwym okresie należy również unikać zbyt dużej ilości żelaza, dlatego zaleca się indywidualną koordynację.
Nowym matkom, niezależnie od tego, czy karmią piersią, czy nie, zaleca się również przyjmowanie większej ilości żelaza - 20 mg dziennie ze wszystkich źródeł, aby zrekompensować straty żelaza związane z ciążą. U kobiet karmiących piersią dziecko również skubie żelazo matki.
Aby mieć oko na równowagę żelaza po ciąży, mamy powinny skorzystać z okazji, aby wykonać badanie kontrolne żelaza. Oznacza to, że nawet po ciąży, w przypadku niedoboru żelaza, można szybko i celowo zareagować za pomocą odpowiedniego suplementu żelaza.
Delikatnie dozowane ziołowe suplementy żelaza są dobrym wyborem w czasie ciąży ze względu na ich tolerancję. Badania potwierdzają, że uzupełnianie żelaza „działa” również w niskich dawkach. Nasz organizm jest w stanie zwiększyć wykorzystanie żelaza w jelitach, gdy jego podaż jest niska. Oznacza to, że nawet niskie dawki mogą być skuteczne w przypadku niedoborów żelaza. Jednak ziołowe suplementy żelaza są nie tylko wyraźnie skuteczne, ale badania aplikacyjne wykazały również, że są one szczególnie dobrze tolerowane. Delikatne i jednocześnie skuteczne, ziołowe suplementy żelaza są dobrą alternatywą dla suplementów soli żelaza w dużych dawkach.
Soki z żelazem mogą być smacznym źródłem dodatkowego żelaza w czasie ciąży. Jednak kobiety w innych okolicznościach powinny w szczególności kierować się nie tylko smakiem, ale także jakością przy wyborze produktu. Podczas gdy sole żelaza są dodawane do wielu soków żelaznych - nie zawsze oczywiście - istnieją inne, które opierają się na dobrze tolerowanych specjalnych ekstraktach roślinnych jako źródle żelaza. Ponieważ suplementy żelaza są zazwyczaj przyjmowane długoterminowo, wybrany sok powinien być zawsze wolny od niepotrzebnych dodatków.
Kobiety, u których w okresie ciąży rozwija się wrażliwy zmysł smaku, często preferują bezsmakowe kapsułki lub tabletki z żelazem. Wybór zawsze powinien paść na preparaty wysokiej jakości, które zostały wyprodukowane zgodnie z tzw. zasadą czystej substancji - czyli takie, które nie zawierają żadnych zbędnych dodatków. Kapsułki z żelazem, które wykorzystują specjalne ekstrakty roślinne jako źródło żelaza, są uważane za szczególnie łagodne i dobrze tolerowane.
To, czy - a jeśli tak, to jak długo - należy przyjmować żelazo w czasie ciąży, zależy od indywidualnej sytuacji przyszłej matki. Aby zapewnić idealną podaż żelaza, należy skonsultować się z ginekologiem prowadzącym. W razie potrzeby ginekolog może zalecić odpowiednią terapię żelazem za pomocą badania krwi.
Wniosek: Ciąża to wyczyn wymagający dwa razy więcej żelaza niż normalnie. Nic dziwnego, że niedobór żelaza nie jest rzadkością wśród przyszłych matek. Dieta bogata w żelazo i regularne kontrole żelaza są zatem niezbędne w tej szczególnej fazie życia. Kobiety w ciąży, u których rozwinął się już niedobór żelaza, nie są w stanie zoptymalizować jego poziomu za pomocą samej diety. W takim przypadku wysokiej jakości suplementy żelaza (zawsze w porozumieniu ze specjalistami medycznymi) mogą pomóc przyszłej matce w utrzymaniu równowagi żelaza.
Jeśli wartość żelaza (wartość Hb) jest zbyt niska w czasie ciąży, u kobiety ciężarnej rozwija się tak zwana niedokrwistość z niedoboru żelaza (= anemia).
Krytyczny jest spadek wartości Hb poniżej 10,5 g/dl w 2. trymestrze lub poniżej 11 g/dl w 1. i 3. trymestrze. Przyszła matka cierpi wówczas na niedokrwistość z niedoboru żelaza. Aby temu zapobiec, należy rozważyć suplementację żelaza, gdy tylko rezerwy żelaza są niskie (poziom ferrytyny jest poniżej 30 µg/L) - jak zawsze w porozumieniu z lekarzem.
Zmęczenie, bladość, bóle głowy i problemy z koncentracją mogą być oznakami niedoboru żelaza w czasie ciąży. Jednak tylko badanie krwi może zapewnić rzeczywistą jasność.
Z reguły ginekolog sprawdza poziom żelaza po raz pierwszy podczas pierwszego badania przesiewowego. W zależności od początkowej wartości Hb jest on następnie sprawdzany co miesiąc lub raz na trymestr.
Kobiety w ciąży mogą uzupełniać żelazo, zwłaszcza w roślinach strączkowych, takich jak soczewica i soja, czerwonym mięsie, orzechach, nasionach i niektórych warzywach, takich jak pietruszka, rukiew wodna i szpinak. Łączenie pokarmów bogatych w żelazo z witaminą C (np. papryka, brokuły, owoce cytrusowe) również poprawia wchłanianie żelaza.
Referencje:
Holzer I. et al. 2023. Iron status in women with infertility and controls: a case-control study. Front Endocrinol (Lausanne). 2023 Jun 8;14:1173100. doi: 10.3389/fendo.2023.1173100. eCollection 2023.
Deutsche Gesellschaft für Ernährung (DGE), 2023. https://www.dge.de/wissenschaft/referenzwerte/eisen/ , Zugriff
Chavarro JE et al. 2006. Iron intake and risk of ovulatory infertility. Obstet Gynecol. 2006;108(5):1145-52.
Netdoktor, 2023. https://www.netdoktor.at/schwangerschaft/eisenmangel-in-der-schwangerschaft/, Zugriff:
Georgieff M.K. 2023. Iron deficiency in pregnancy. Am J Obstet Gynecol. 2020 Oct;223(4):516-524. doi: 10.1016/j.ajog.2020.03.006. Epub 2020 Mar 14.
James A.H. 2021. Iron Deficiency Anemia in Pregnancy. Obstet Gynecol. 2021 Oct 1;138(4):663-674. doi: 10.1097/AOG.0000000000004559.
Georgieff M.K., Krebs N.F., Cusick S.E. The Benefits and Risks of Iron Supplementation in Pregnancy and Childhood. Annu Rev Nutr. 2019 Aug 21; 39: 121–146. Published online 2019 May 15. doi: 10.1146/annurev-nutr-082018-124213
Igbinosa I, Berube C. Lyell D.J. 2022. Iron deficiency in pregnancy. Curr Opin Obstet Gynecol. 2022 Apr 1;34(2):69-76. doi: 10.1097/GCO.0000000000000772.
Zhang Y., Lu Y., Jin L. 2022. Iron Metabolism and Ferroptosis in Physiological and Pathological Pregnancy. Int J Mol Sci. 2022 Aug 20;23(16):9395. doi: 10.3390/ijms23169395.
Ataide R. et al. 2023. Iron deficiency, pregnancy, and neonatal development. Int J Gynaecol Obstet. 2023 Aug;162 Suppl 2:14-22. doi: 10.1002/ijgo.14944.
MSD MANUAL. Ausgabe für medizinische Fachkräfte, 2023. https://www.msdmanuals.com/de/profi/gyn%C3%A4kologie-und-geburtshilfe/schwangerschaftskomplikationen-durch-erkrankung/an%C3%A4mie-in-der-schwangerschaft#:~:text=An%C3%A4mie%20erh%C3%B6ht%20das%20Risiko%20einer,Behandlung%20der%20Frauen%20erwogen%20werden. 13.9.2023.
Breymann, C. Honegger, I. Hösli, D. Surbek. Diagnostik und Therapie der Eisenmangelanämie in der Schwangerschaft und postpartal C. Expertenbrief No 77 (ersetzt No 48. Kommission Qualitätssicherung Präsident Prof. Dr. Daniel Surbek.
