Witamina B12 jest niezbędną witaminą, która odgrywa kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w organizmie. Między innymi ma ona zasadnicze znaczenie dla tworzenia czerwonych krwinek, odnowy komórkowej i funkcjonowania układu nerwowego. Jej znaczny niedobór może w niektórych przypadkach stanowić zagrożenie dla zdrowia. W tym artykule dowiesz się więcej o przyczynach, objawach i możliwościach leczenia niedoboru witaminy B12.
Nasz organizm posiada zapasy witamin, dzięki czemu niedobór witaminy B12 rozwija się zazwyczaj dość powoli.
Weganie są szczególnie narażeni na niedobór witaminy B12 ze względu na dietę opartą wyłącznie na produktach pochodzenia roślinnego, ponieważ witamina B12 występuje prawie wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego.
W krajach wysoko rozwiniętych niedobór witaminy B12 w diecie jest niezwykle rzadki, z wyjątkiem wegan i wegetarian, którzy spożywają niewiele produktów mlecznych i jaj. Na całym świecie szacuje się, że 75 milionów osób jest wegetarianami z wyboru, a 1,45 miliarda ludzi jest wegetarianami z powodu braku innych możliwości. Ściśle wegetariańska (wegańska) dieta dostarcza maksymalnie 0,5 µg witaminy B12 dziennie, dlatego ta forma odżywiania jest jednym z głównych czynników ryzyka niedoboru witaminy B12.
Wegetarianie (lakto-, ovo- i rzadziej ovo-lakto-wegetarianie) często wykazują subkliniczne niedobory, które objawiają się podwyższonym poziomem kwasu metylomalonowego lub homocysteiny. Niedobór witaminy B12 może również dotyczyć dzieci matek stosujących dietę wegańską lub ściśle wegetariańską.
Niedobór witaminy B12 może wystąpić przede wszystkim u osób starszych lub cierpiących na choroby żołądkowo-jelitowe. Wraz z wiekiem zmniejsza się wydajność przewodu pokarmowego, co powoduje, że witaminy nie są już tak dobrze przyswajalne. Jednak objawy niedoboru mogą również wystąpić podczas przyjmowania leków, na przykład przeciwcukrzycowych lub w przypadku nadmiernej kwasowości żołądka, regularnego spożywania alkoholu lub po operacji przewodu pokarmowego. Kobiety w ciąży i karmiące piersią powinny również zadbać o odpowiednią podaż witaminy B12, ponieważ jest ona niezbędna do prawidłowego rozwoju płodu i dziecka.
Inną częstą przyczyną niedoboru witaminy B12 jest zaburzenie wchłaniania tej witaminy, na przykład spowodowane niedoborem tzw. czynnika wewnętrznego. Jest to składnik białkowy wytwarzany w komórkach żołądka naszego organizmu. Czynnik wewnętrzny umożliwia wchłanianie witaminy B12 z pożywienia. Szczególnie osoby starsze często cierpią na niedobór czynnika wewnętrznego. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej żołądka może również prowadzić do niedoboru witaminy B12. W takiej sytuacji czynnik wewnętrzny jest wytwarzany w zmniejszonej ilości.
Pierwsze objawy niedoboru witaminy B12 są często niespecyficzne i subtelne. Należą do nich zmęczenie, osłabienie, brak energii, zaburzenia koncentracji, zawroty głowy i bóle głowy. Ponieważ witamina B12 jest ważna dla tworzenia krwi, jej niedobór może również prowadzić do niedokrwistości (anemii). Typowe objawy niedokrwistości to blada skóra, duszności i kołatanie serca.
W dłuższej perspektywie nieleczony niedobór witaminy B12może uszkodzić nerwy, a utrzymująca się anemia może powodować objawy takie jak drętwienie, mrowienie i osłabienie mięśni. Możliwe konsekwencje to również depresja, stany splątania oraz zaburzenia funkcji mózgu.
Ponieważ objawy niedoboru witaminy B12 są często niejednoznaczne, badanie krwi jest niezbędne do postawienia diagnozy. Standardowa wartość witaminy B12 w surowicy często nie jest wystarczająca, ponieważ jest to stosunkowo niespecyficzny marker.
Zamiast tego eksperci zalecają dodatkowe oznaczenie biomarkerów, takich jak holotranskobalamina II (Holo-TC) i kwas metylomalonowy (MMA), które w połączeniu dają bardziej wiarygodny obraz. Niskie wartości Holo-TC poniżej 35 pmol/l są najwcześniejszym markerem grożącego niedoboru, natomiast podwyższone wartości MMA powyżej 271 nmol/l wskazują na całkowite wyczerpanie zapasów witaminy B12.
Zbilansowana dieta to najlepszy sposób na zapobieganie niedoborom witaminy B12 – jednak tylko dla osób spożywających pokarmy pochodzenia zwierzęcego. Ta witamina rozpuszczalna w wodzie występuje bowiem w znacznych ilościach wyłącznie w mięsie, drobiu, rybach, jajach i produktach mlecznych, a w śladowych ilościach w produktach roślinnych fermentowanych kwasem mlekowym. Można ją również pozyskać z żywności wzbogaconej syntetyczną witaminą B12, takiej jak płatki śniadaniowe i pasty do smarowania pieczywa.
W celu zapobiegania niedoborom witaminy B12 zaleca się weganom i osobom spożywającym bardzo mało produktów pochodzenia zwierzęcego przyjmowanie suplementów diety zawierających witaminę B12 lub celowe spożywanie produktów wzbogaconych.
Według Niemieckiego Towarzystwa Żywieniowego (DGE) szacunkowa odpowiednia dawka wynosi 4 mikrogramy – przy założeniu, że kilka razy dziennie spożywane są niewielkie ilości witaminy B12 w pożywieniu pochodzenia zwierzęcego, które są wchłaniane przez organizm w wyniku aktywnego procesu absorpcji. Jednak w przypadku dodatkowej, jednorazowej suplementacji wynikającej z diety roślinnej organizm korzysta z pasywnej ścieżki wchłaniania witaminy, co wymaga stosowania wyższych dawek, ponieważ dyfuzja pasywna jest mniej wydajna.
Literatura uzupełniająca:
Briani, C. et al. 2013. Cobalamin deficiency: clinical picture and radiological findings. Nutrients. 5(11):4521–39.
Obersby, D. et al. 2013. Plasma total homocysteine status of vegetarians compared with omnivores: a systematic review and meta-analysis. Br J Nutr. 109(5):785–94.
Hughes, C. F. et al. 2013. Vitamin B12 and ageing: current issues and interaction with folate. Ann Clin Biochem. 50(Pt Nr):315–29.
Thakkar, K., Billa G. 2015. Treatment of vitamin B12 deficiency – Methylcobalamine? Cyancobalamine? Hydroxocobalamin? – clearing the confusion. Eur J Clin Nutr. 69(1):1–2.
Wald, D. S. et al. 2011. Serum homocysteine and dementia: meta-analysis of eight cohort studies including 8669 participants. Alzheimers Dement. 7(4):412–7.
Christine, C. W. et al. 2018. Vitamin B12 and Homocysteine Levels Predict Different Outcomes in Early Parkinson’s Disease. Mov. Disord. 33(5):762–70.
Douaud, G. et al. 2013. Preventing Alzheimer’s disease-related gray matter atrophy by B-vitamin treatment. Proc Natl Acad Sci U S A. 110(23):9523–8.
Smith, A. D. et al. 2010. Homocysteine-lowering by B vitamins slows the rate of accelerated brain atrophy in mild cognitive impairment: a randomized controlled trial. PLoS ONE. 5(9):e12244.
Syed, E. U. et al. 2013. Vitamin B12 supplementation in treating major depressive disorder: a randomized controlled trial. Open Neurol J. 7:44–8.
Yang, G.-T. et al. 2018. Correlation between serum vitamin B12 level and peripheral neuropathy in atrophic gastritis. World J Gastroenterol. 24(12):1343–52.
Rodríguez de Santiago, E. et al. 2015. Pernicious anemia. From past to present. Rev Clin Esp. 215(5):276–84.
Obeid, R. et al. 2015. Cobalamin coenzyme forms are not likely to be superior to cyano- and hydroxyl-cobalamin in prevention or treatment of cobalamin deficiency. Mol Nutr Food Res. 59(7):1364–72.
