Tańczy na szkolnym balu, śmieje się na zdjęciu klasowym, towarzyszy na obozie wakacyjnym: trądzik, który dotyka większość nastolatków. Jednak powszechne występowanie tego zjawiska nie oznacza, że jest ono nieuniknione. Przynajmniej nie jesteś sam z pryszczami, krostami i innymi niedoskonałościami. Inaczej wygląda sytuacja, gdy już dawno wyrosło się z wieku trądzikowego, a trądzik nadal się pojawia. Pojedynczy przypadek? Nie! Trądzik dorosłych dotyka więcej osób, niż się wydaje. Ale skąd bierze się trądzik i co można z nim zrobić?
Pryszcze mają swoją złośliwość: pojawiają się zazwyczaj wtedy, kiedy najmniej tego potrzebujemy. Jeśli kilka pryszczy i zaskórników (zatkanych porów skóry) powraca i psuje wygląd skóry, mówimy o przewlekłej chorobie zapalnej skóry, czyli trądziku, który jest jedną z najczęstszych chorób skóry na świecie. Około 60–80% wszystkich nastolatków cierpi na trądzik, głównie w strefie T twarzy (czoło, nos, broda). Rzadziej zmiany skórne pojawiają się również na plecach i/lub dekolcie.
Trądzik był znany już w starożytnym Rzymie. Już wtedy próbowano wszelkimi sposobami pozbyć się wyprysków i pryszczy. Rzymski oficer i uczony Pliniusz Starszy (23–29 n.e.) zalecał mieszankę masła i ołowiu. Dzisiaj nikt już tego nie robi.
Lśniące włosy, gładka skóra – czym byśmy byli bez pielęgnującego sebum, które codziennie wytwarzają nasze gruczoły łojowe dla skóry i włosów? W normalnych ilościach sebum jest źródłem piękna, jednak jego nadmiar ma odwrotny skutek. Nadprodukcja sebum – zwłaszcza w połączeniu z nadmierną ilością komórek rogowych – zatyka przewody wydzielnicze gruczołów łojowych. W zamkniętej wydzielinie gruczołów łojowych niektóre bakterie skórne (głównie Propionibacterium acnes) znajdują idealne warunki do rozwoju. Gwałtowny wzrost bakterii i produkty ich przemiany materii prowadzą ostatecznie do stanów zapalnych, które objawiają się w postaci pryszczy, krost i grudek.
Najczęstszą postacią trądziku jest trądzik pospolity, zwany również trądzikiem młodzieńczym. Występuje on najczęściej w okresie zmian hormonalnych. Niektórzy rodzice obserwują, jak niemal nieskazitelna cera ich dzieci „prawie z dnia na dzień” pokrywa się zaskórnikami i pryszczami. Winowajcami są męskie hormony płciowe (androgeny) oraz czynnik wzrostu (GH), które powodują powiększenie gruczołów łojowych i pobudzają produkcję sebum. Androgeny nie są wytwarzane – jak niektórzy mogą przypuszczać – wyłącznie przez mężczyzn, ale w mniejszym stopniu również przez kobiety, zwłaszcza w okresie dojrzewania. Oprócz samych androgenów krążących w organizmie, trądzik może być wywoływany również przez gruczoły łojowe, które są nadwrażliwe na te hormony.
Pryszcze nie ograniczają się tylko do okresu dojrzewania, ale pojawiają się również podczas późniejszych zmian lub wahań hormonalnych. Należą do nich cykl miesięczny, odstawienie tabletek antykoncepcyjnych, ciąża, karmienie piersią lub menopauza. Ponadto hormony stresu, takie jak kortyzol i adrenalina, a także insulina obniżająca poziom cukru we krwi mogą prowadzić do nadaktywności gruczołów łojowych i trądziku. Badania pokazują, że również psychika (np. stres, obciążenia) oraz predyspozycje genetyczne sprzyjają występowaniu trądziku. Ponadto niektóre produkty pielęgnacyjne lub leki stymulują produkcję sebum, przyczyniając się do zatykania porów.
W zależności od stopnia nasilenia trądzik pospolity można podzielić na trzy podtypy:
Jeśli zaskórniki i nieliczne pryszcze występują tylko na twarzy, mówi się o trądziku łagodnym. W tej łagodnej postaci występuje jedynie niewielkie zapalenie, dlatego nie ma obaw o powstawanie blizn.
W najczęstszej postaci trądziku pospolitego skóra problemowa pokryta jest wyraźnymi krostami ropnymi i grudkami, które pojawiają się nie tylko na twarzy, ale także na plecach. Osoby, które nie dotykają zmian skórnych, zazwyczaj nie mają blizn nawet w przypadku trądziku średnio ciężkiego.
Najcięższa postać trądziku charakteryzuje się licznymi ropnymi pryszczami i bolesnymi stanami zapalnymi. Pryszcze nie ograniczają się tylko do twarzy, ale pojawiają się również na plecach i dekolcie. Osoby dotknięte tym problemem nie powinny samodzielnie usuwać niedoskonałości skóry, ale zasięgnąć pomocy lekarza. W przeciwnym razie głębokie stany zapalne, które mogą łączyć się pod skórą, mogą pozostawić wyraźne blizny potrądzikowe.
Pryszcze, zaskórniki, trądzik – niektórzy dorośli nawet w wieku 20 i 30 lat czują się jak w okresie dojrzewania. W odróżnieniu od trądziku młodzieńczego, trądzik późny objawia się przede wszystkim w okolicy policzków, brody, szyi i linii żuchwy (strefa U). Przyczyny trądziku późnego są różnorodne, a ich wzajemne oddziaływanie nie zostało jeszcze ostatecznie zbadane. Podobnie jak zwykły trądzik, trądzik późny wynika ze zmian hormonalnych lub zaburzeń równowagi fizycznej (np. cykl menstruacyjny, ciąża, odstawienie tabletek antykoncepcyjnych, menopauza), które sprzyjają aktywności gruczołów łojowych i nadmiernemu rogowaceniu. Ponadto rolę mogą odgrywać również stres, mikroflora jelitowa, predyspozycje genetyczne, styl życia, kosmetyki i palenie papierosów.
Jeśli wcześniej maseczka była chorobą zawodową, to obecnie wypryski spowodowane noszeniem maseczki są modne. Podczas gdy maseczki ochronne zapobiegają przedostawaniu się koronawirusa i innych patogenów do organizmu, częste noszenie maseczki sprzyja powstawaniu nieestetycznego trądziku. Wynika to z mikropęknięć bariery skórnej, które powstają w wyniku mechanicznego tarcia maseczki ochronnej. Przez te urazy mogą przedostawać się zarazki i brud, prowadząc do stanów zapalnych i wyprysków. Szczególnie skóra trądzikowa może reagować na maseczkę pojawieniem się kolejnych pryszczy.
Wbrew temu, co sugeruje nazwa, nie trzeba koniecznie przebywać na Majorce, aby zostać dotkniętym trądzikiem mallorki. Ta szczególna forma alergii na słońce występuje najczęściej wiosną lub wczesnym latem, gdy skóra przez dłuższy czas nie była wystawiona na działanie promieni słonecznych, a także u osób skłonnych do trądziku, wyprysków lub tłustej cery. W wyniku połączenia promieniowania UVA i tłuszczów zawartych w skórze lub kosmetykach (np. mleczku do opalania) dochodzi do reakcji zapalnych mieszków włosowych. Typowe grudki, krosty i zaczerwienienia często towarzyszą silnemu swędzeniu.
Trądzik noworodkowy to nieszkodliwa wysypka skórna, która pojawia się w pierwszych tygodniach po urodzeniu i zazwyczaj ustępuje samoistnie. Winne są hormony matki, na które dziecko było narażone w czasie ciąży, a których poziom po porodzie gwałtownie spada. W rezultacie wrażliwa skóra niemowlęcia reaguje wypryskami.
Trądzik odwrócony to trudna do wyleczenia przewlekła choroba skóry, która najczęściej pojawia się we wczesnej dorosłości i przebiega w postaci nawrotów. Powoduje bolesne zatykanie mieszków włosowych, szczególnie w okolicy pach i genitaliów. Jaskrawoczerwone, twarde grudki skórne mogą przekształcić się w ropnie, które łączą się ze sobą w głębi skóry i mogą pękać na zewnątrz. Nawracające bolesne dolegliwości są dla wielu osób dotkniętych tą chorobą uciążliwe nie tylko fizycznie, ale także psychicznie.
W przypadku trądziku grzybiczego przyczyną problemów skórnych nie są bakterie, ale grzyby. Zjawisko to wywołuje drożdżak Malassezia, który jest naturalną częścią naszej flory skórnej. Naukowcy podejrzewają, że w przypadku trądziku grzybiczego grzyb ten nadmiernie kolonizuje skórę, przenikając do głębszych warstw skóry. W tych „rejonach” grzyb może powodować nieprzyjemne reakcje skórne. Szczególnie na czole pojawiają się swędzące grudki, które nie są wypełnione i nie można ich wycisnąć. Zanieczyszczenia mogą rozprzestrzeniać się również na policzki, a czasem nawet na klatkę piersiową i plecy. Aby wykryć ewentualną infekcję Malassezia, należy zasięgnąć porady dermatologa.
Na często zadawane pytanie „Co pomaga na trądzik?” nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi. W zależności od przyczyny, postaci i rodzaju skóry można podjąć różne działania, aby pozbyć się trądziku. W łagodniejszych przypadkach wystarczy zmiana diety, odpowiednia pielęgnacja skóry i specjalne zabiegi kosmetyczne (np. aknetoilette). W przypadku cięższych postaci trądziku należy koniecznie zgłosić się do dermatologa. W zależności od przyczyny i postaci trądziku można zastosować terapię przeciwtrądzikową, m.in. peelingi z kwasem salicylowym lub kwasami owocowymi, a w niektórych przypadkach również antybiotyki lub retinoidy.
W przypadku silnego trądziku dermatolodzy mogą zalecić stosowanie retinoidów (pochodnych witaminy A) do zewnętrznego leczenia trądziku. Retinoidy wspomagają złuszczanie się skóry i przywracają prawidłowy przepływ sebum. Niektóre z tych preparatów zwalczają jednocześnie stany zapalne. W ciężkich przypadkach lekarz może przepisać izotretynoinę. Ten lek przyjmowany doustnie zmniejsza wydzielanie sebum, działa przeciwzapalnie i redukuje zaskórniki. Ale uwaga: retinoidów i izotretynoiny nie wolno stosować w czasie ciąży i karmienia piersią.
„Jesteś tym, co jesz”. Te znane słowa brzmią w uszach wielu z nas. A gdzie to powiedzenie ma większe znaczenie niż w przypadku naszej skóry? Coraz więcej badań potwierdza to, co osoby dotknięte tym problemem podejrzewały od dawna: słodycze i inne produkty spożywcze, które mają silny wpływ na poziom cukru we krwi, sprzyjają powstawaniu wyprysków. Te produkty o wysokim indeksie glikemicznym powodują zwiększone wydzielanie insuliny, co z kolei pośrednio stymuluje produkcję androgenów. To właśnie hormony płciowe ostatecznie pobudzają produkcję sebum i komórek rogowych, powodując powstawanie pryszczy.
Badania pokazują, że również produkty mleczne mają pewien potencjał trądzikowy, ponieważ zwiększają uwalnianie czynnika wzrostu IGF-1, który stymuluje komórki rogowe i gruczoły łojowe. Natomiast korzystny wpływ na trądzik ma spożywanie kwasów tłuszczowych omega-3 w postaci ryb i cennych olejów roślinnych.
Plasterki ogórka na zmęczone oczy, ocet jabłkowy na matowe włosy, oliwa z oliwek na łamliwe paznokcie – lista domowych sposobów babci na urodę jest długa, więc babcia ma również kilka sztuczek na trądzik:
Olejek z drzewa herbacianego: W przypadku wyprysków nie zawsze trzeba sięgać po silne środki chemiczne. Olejek z drzewa herbacianego ma naturalne właściwości antybakteryjne i można go nakładać bezpośrednio na zmienione chorobowo miejsca skóry w celu zwalczania pryszczy.
Kąpiel parowa z rumiankiem: Kąpiel parowa twarzy jest popularna nie tylko w przypadku przeziębienia. Ta starożytna metoda jest również zalecana w przypadku trądziku. Kąpiel parowa z rumiankiem nie tylko otwiera pory, ale ma również działanie przeciwzapalne.
Glinka lecznicza: ta pradawna mieszanka minerałów jest sekretnym receptą na trądzik. Do zastosowań kosmetycznych glinkę leczniczą miesza się z wodą i nakłada na skórę. Po całkowitym wyschnięciu glinki maseczkę można zmyć. Zabieg ten oczyszcza skórę z tłuszczu, sebum i nadmiaru martwego naskórka.
Cynk: cynk również może skutecznie pomóc w walce z trądzikiem. Ten pierwiastek śladowy przyczynia się do regulacji wydzielania sebum, hamuje rozwój bakterii i przyspiesza gojenie zmian trądzikowych (uszkodzeń skóry spowodowanych trądzikiem). Cynk ma również działanie zewnętrzne. Maści zawierające tlenek cynku wysuszają pryszcze i zwalczają bakterie.
W niektórych przypadkach środki domowe mogą przynieść efekty, jednak mają one również swoje ograniczenia. Jeśli stan skóry nie poprawia się, a wręcz pogarsza, zdecydowanie zaleca się wizytę u lekarza.
Oprócz wspomnianego już cynku, w leczeniu trądziku pomocne mogą być również inne mikroelementy. Badania wykazały, że w przebiegu trądziku pospolitego powstaje więcej szkodliwych rodników, które nasilają stan zapalny, podczas gdy liczba naturalnych zmiataczy rodników (przeciwutleniaczy) w organizmie stopniowo maleje. Osoby, które celowo dostarczają organizmowi przeciwutleniacze (np. witaminę C, beta-karoten lub ekstrakt z pestek winogron), mogą pomóc swojemu organizmowi w walce z uszkodzeniami tkanek. Aby złagodzić procesy zapalne trądziku, warto również stosować kadzidło, które ma naturalne właściwości przeciwzapalne.
Najnowsze badania naukowe wykazały kolejną obiecującą metodę: istnieje bezpośredni związek między florą jelitową a trądzikiem, który objawia się zwiększoną przepuszczalnością jelit. Wspomaganie flory jelitowej preparatami probiotycznymi lub prebiotycznymi wydaje się zatem kolejnym ważnym aspektem leczenia trądziku.
Niestety, nawet najskuteczniejsze leki potrzebują czasu, aby znacząco poprawić stan skóry trądzikowej lub złagodzić objawy. Dermatolodzy zazwyczaj zakładają, że leczenie trwa co najmniej dwanaście tygodni. Ponieważ przyczyny trądziku, takie jak wahania hormonalne i predyspozycje genetyczne, utrzymują się po zakończeniu terapii, skóra wymaga dalszej pielęgnacji lub leczenia dostosowanego do jej potrzeb.
Ze względu na indywidualny przebieg choroby nawet doświadczeni dermatolodzy mają trudności z postawieniem dokładnej diagnozy. U większości pacjentów z trądzikiem pospolitym trądzik ustępuje około 20. roku życia. Istnieją jednak również bardziej uporczywe przypadki z dłuższym przebiegiem lub pacjenci, u których trądzik pojawia się dopiero w wieku dorosłym. Ponadto trądzik może nawracać w określonych sytuacjach, np. w okresie stresu lub menopauzy.
Nawet jeśli objawy, takie jak zaskórniki i pryszcze, ustępują z biegiem lat, fizyczne predyspozycje do ponownego wystąpienia trądziku pozostają. Dlatego w określonych okolicznościach (np. stres psychiczny, nieprawidłowe odżywianie, palenie papierosów, odstawienie tabletek antykoncepcyjnych) problem trądziku może ponownie się pojawić.
Niestety, nie można wybrać, czy w życiu pojawi się trądzik, czy nie. Jeśli jednak dotknął nas trądzik, nie należy bezczynnie patrzeć na nieczystą skórę. Odpowiednia pielęgnacja skóry, właściwa dieta, dobrze dobrane składniki odżywcze/środki wspomagające pracę jelit oraz niektóre domowe sposoby w łagodniejszych przypadkach są kluczem do ciągłej poprawy wyglądu skóry. W przypadku ciężkich postaci trądziku pomocna będzie konsultacja dermatologa.
Literatura dostępna u autora.
