Nietolerancje
Oprócz osobistych preferencji i niechęci do niektórych produktów, alergie i nietolerancje również w coraz większym stopniu wpływają na to, co trafia na nasze talerze. Niegdyś wyśmiewana "modna choroba" coraz częściej staje się powszechną dolegliwością.
Kanapka bez masła i bez chleba, za to ze szklanką ciepłej wody? Znamy bardziej praktyczne sposoby wspomagania metabolizmu w nietolerancjach pokarmowych. Ponieważ nawet ci, którzy nie tolerują mleka, cukru, pszenicy czy czerwonego wina, mogą znaleźć sposób na dobre życie.
Ile osób cierpi na nietolerancje pokarmowe?
Kawałek sera, garść winogron, bochenek białego chleba. To, co na początku było smakołykiem, dla wielu osób staje się utrapieniem. Według raportu na temat żywienia opracowanego przez IMAS (2020) 7% ankietowanych Austriaków stwierdziło, że występuje u nich nietolerancja pokarmowa potwierdzona medycznie. Liczba niezgłoszonych przypadków jest jednak znacznie wyższa. Szacuje się, że około jedna czwarta populacji europejskiej cierpi na nietolerancję pokarmową.
Co to jest nietolerancja?
W przypadku nietolerancji pokarmowej w przewodzie pokarmowym brakuje specjalnych enzymów lub transporterów, co sprawia, że pewne składniki pokarmu nie mogą być prawidłowo trawione. Problemy pojawiają się, gdy poprzez dietę dostarczane są pewne ilości pokarmu, które przekraczają indywidualny limit tolerancji.
Oprócz klasycznych i dobrze znanych nietolerancji pokarmowych, takich jak nietolerancja fruktozy czy laktozy, istnieją również nietolerancje indywidualne. Mogą one wpływać na codzienną jakość życia cierpiących na nie osób, ale nie prowadzą do poważniejszych konsekwencji.
Dlaczego ludzie cierpią na nietolerancje? Czy mogą one wystąpić nagle?
Nietolerancje pokarmowe mogą mieć różne przyczyny. Nietolerancje wrodzone są raczej rzadkie, a u większości osób problemy trawienne pojawiają się dopiero w ciągu życia. Dla niektórych osób może to być zaskoczeniem, ponieważ ich organizm nagle przestaje tolerować pewne pokarmy, które wcześniej spożywali bez problemów.
Zdaniem ekspertów fakt, że coraz więcej osób źle się czuje po jedzeniu, może być konsekwencją nadmiaru pewnych składników pokarmowych w naszej diecie – i wynikającego z tego przeciążenia układu pokarmowego. Wiele z tych potencjalnych winowajców nie tylko spożywamy kilka razy dziennie (np. w postaci smoothie, soków owocowych czy niezliczonych produktów mlecznych), ale są one także wykorzystywane w przemyśle spożywczym jako dodatki o różnym przeznaczeniu (np. jako substancje słodzące czy wypełniacze).
Jeśli przyczyną problemu jest nadmiar danej substancji, często wystarczy po prostu jej unikać, aby zapanować nad dolegliwością. Zwłaszcza na początku leczenia należy przez pewien czas całkowicie unikać winowajców (takich jak fruktoza, laktoza, histamina). Dzięki temu jelito może się zregenerować i ponownie być w stanie przyjmować daną ilość konkretnego pokarmu.
Jeśli u danej osoby występuje jednocześnie kilka nietolerancji, istnieje wysokie prawdopodobieństwo, że źródłem problemu jest podrażnione jelito. Na przykład alergie/nietolerancje pokarmowe, antybiotyki, dodatki do żywności lub infekcje przewodu pokarmowego mogą wpływać zarówno na florę jelitową, jak i na błonę śluzową jelit, co z kolei może być szkodliwe dla enzymów trawiennych i transporterów.
Typowe nietolerancje pokarmowe
Nietolerancje pokarmowe szczególnie często dotyczą laktozy, fruktozy, glutenu, histaminy i glutaminianu sodu. Poniżej znajduje się zestawienie cech wyróżniających te typowe nietolerancje pokarmowe:
Nietolerancja laktozy
W Austrii na nietolerancję laktozy cierpi około 15–20% populacji. Może się to wydawać dużo, ale około trzy czwarte ludzi na świecie nie toleruje laktozy. U zdrowej osoby błona śluzowa jelita wytwarza enzym „laktazę”, który rozkłada laktozę na składniki budulcowe, dzięki czemu może ona zostać wchłonięta przez organizm. U osób, które mają problemy z trawieniem laktozy, ukierunkowane dostarczanie laktazy poprawia tolerancję. Jeśli produkcja enzymów jest ograniczona lub zaburzona, laktoza, która nie jest rozkładana, powoduje problemy z trawieniem.
Typowe objawy nietolerancji laktozy
Typowe objawy związane z nietolerancją laktozy to biegunka, ból brzucha, nudności lub uczucie pełności, ale także niespecyficzne inne objawy, takie jak ból głowy. Objawy te występują, ponieważ w przypadku niestrawienia cukru mlecznego w jelicie grubym tworzą się gazy i kwasy.
Potencjalnie problematyczna żywność:
Osoby z nietolerancją laktozy powinny zachować szczególną ostrożność nie tylko w przypadku produktów wytwarzanych z mleka krowiego. Produkty wytwarzane z mleka koziego i owczego również mogą powodować objawy nietolerancji. Ponadto wiele niepodejrzewanych o to produktów spożywczych również zawiera tę „problematyczną substancję”. Laktoza może być ukryta w chlebie, wędlinach, słodyczach i daniach gotowych jako wzmacniacz smaku, substancja wiążąca lub stabilizator. Dlatego osoby z nietolerancją laktozy, które chcą unikać jej spożywania, powinny zawsze dokładnie zapoznać się z listą składników.
LactroZym®: Enzym rozkładający laktozę, laktaza, w połączeniu z dziesięcioma skoncentrowanymi, żywotnymi kulturami bakteryjnymi
Zespół złego wchłaniania fruktozy
W przypadku złego wchłaniania fruktozy fruktoza nie może być całkowicie lub częściowo wchłonięta z jelita do organizmu z powodu defektu transportu. Nadmiar fruktozy trafia więc do jelita grubego, gdzie jest rozkładany przez bakterie flory jelitowej i może prowadzić do mniej lub bardziej nasilonych objawów.
Typowe objawy złego wchłaniania fruktozy
Zespół złego wchłaniania fruktozy objawia się zwykle problemami z trawieniem, takimi jak wzdęcia i biegunka. Ponadto z zaburzeń wchłaniania mogą wynikać lub im towarzyszyć różne zaburzenia zdrowotne, w tym depresja lub niedobory witamin.
Potencjalnie problematyczna żywność:
Fruktoza występuje w owocach i warzywach w różnych stężeniach. Jest również coraz częściej stosowana w przemyśle spożywczym. W przypadku nietolerancji fruktozy należy unikać spożywania substytutu cukru sorbitolu, ponieważ zaburza wchłanianie fruktozy w jelicie, co powoduje nasilenie objawów złego wchłaniania fruktozy.
Zaleca się ostrożność m.in. w przypadku takich pokarmów jak:
- Różne rodzaje owoców, np. jabłka, gruszki, arbuzy, winogrona
- Niektóre warzywa, takie jak buraki, kapusta, cebula
- Soki owocowe, smoothie, syropy owocowe, lemoniady
- Dżem, przecier lub kompot owocowy, miód
- Suszone owoce, takie jak rodzynki sułtańskie, śliwki, daktyle
- Produkty dietetyczne i produkty dla diabetyków zawierające fruktozę i/lub sorbitol
- Słodycze zawierające fruktozę
- Przemysłowo przetworzona żywność z ukrytą fruktozą, np. sosy,
- keczup lub lody
Każdy ma swój indywidualny próg tolerancji fruktozy. Małe ilości fruktozy są zwykle dobrze tolerowane.
Uwaga! Zespół złego wchłaniania fruktozy ≠ nietolerancja fruktozy
Zespół złego wchłaniania fruktozy nie powinien być mylony z wrodzoną nietolerancją fruktozy - genetycznym defektem enzymatycznym, który występuje bardzo rzadko. W tym przypadku konieczna jest dieta ściśle wolna od fruktozy, ponieważ nawet niewielkie ilości mogą prowadzić do reakcji zagrażających życiu!
Nietolerancja histaminy
Podczas gdy osoby zdrowe mogą bez problemu spożywać pokarmy bogate w histaminę, u osób z nietolerancją histaminy w jelitach brakuje enzymu rozkładającego histaminę – DAO (oksydazy diaminowej). Jeśli osoby dotknięte chorobą zjedzą zbyt dużo histaminy, system rozkładu w jelitach zostanie przeciążony. W rezultacie do organizmu dostanie się zbyt dużo histaminy, co doprowadzi do reakcji nietolerancji.
Lekarze i naukowcy uważają, że nietolerancja histaminy pojawia się zwykle w ciągu życia. Wrodzone zaburzenie degradacji występuje bardzo rzadko.
Typowe objawy nietolerancji histaminy
W przeciwieństwie do różnych innych nietolerancji pokarmowych, osoby cierpiące na nietolerancję histaminy nie reagują na nią jedynie zaburzeniami trawienia. Powszechne są również takie objawy, jak swędzenie, kołatanie serca, bóle głowy, astma, zatkany nos, zaczerwienienie skóry i pokrzywka.
Potencjalnie problematyczna żywność:
Histamina jest obecna w niemal wszystkich produktach spożywczych w różnych stężeniach. Pokarmy, które są szczególnie bogate w histaminę, to pokarmy dojrzałe, sfermentowane, wyprodukowane przez drobnoustroje lub zepsute. Ponadto wiele produktów spożywczych działa jak tzw. wyzwalacze histaminy, czyli uwalnia dodatkowe ilości histaminy w jelitach.
W przypadku nietolerancji histaminy należy ograniczyć spożywanie następujących produktów:
- Sery (im bardziej dojrzałe, tym więcej histaminy)
- Mięso i kiełbasy, takie jak salami i bekon
- Ryby, zwłaszcza konserwy rybne i owoce morza
- Niektóre owoce, takie jak truskawki i owoce cytrusowe
- Niektóre warzywa, takie jak pomidory i szpinak
- Kiszona kapusta
- Rośliny strączkowe, takie jak ciecierzyca, soja i orzeszki ziemne
- Napoje alkoholowe, takie jak wino czerwone i musujące
DAOZym®: Innowacyjny produkt złożony z enzymu rozkładającego histaminę DAO i aminokwasu L-glutaminy
Nietolerancja glutaminianu
Lekarze i naukowcy mają różne opinie na temat substancji wzmacniającej smak, jaką jest glutaminian sodu, i jej możliwego wpływu na niektórych ludzi. Niektórzy uważają, że występuje szczególna reakcja w postaci nietolerancji, inni mają odmienne zdanie. Wydaje się jednak, że istnieje więcej przesłanek świadczących o tym, że niektórzy ludzie wykazują większą wrażliwość na spożycie glutaminianu sodu. Ponieważ ten wzmacniacz smaku jest stosowany na przykład w potrawach azjatyckich, nazywano go kiedyś syndromem chińskiej restauracji (już tak się nie mówi).
Osoby dotknięte tą chorobą zgłaszają reakcję pseudoalergiczną z takimi objawami, jak ból głowy, ból pleców, zawroty głowy, zaczerwienienie skóry, kołatanie serca, drażliwość itp. Czasami dochodzą do tego ataki astmy. Sam glutaminian jest substancją naturalnie występującą w organizmie, która jest związana z różnymi białkami. Glutaminian jest również naturalnie obecny w pokarmach bogatych w białko, takich jak mięso, ryby czy ser. Glutaminian monosodowy stosowany jako wzmacniacz smaku nie wiąże się z białkami. Opisane objawy są związane z wolnym, niezwiązanym glutaminianem.
Potencjalnie problematyczna żywność:
Glutaminian jest stosowany w przemyśle spożywczym od ponad stu lat do doprawiania wielu produktów. Należą do nich na przykład mieszanki przypraw, sosy, chipsy, zupy w puszkach i gotowa pizza. Należy zachować ostrożność, gdy na liście składników znajduje się „glutaminian monosodowy” lub numer E pomiędzy 620 a 625 (zwykle E621). Glutaminian może być również ukryty za składnikami takimi jak „przyprawy”, „przyprawy korzenne”, „ekstrakt mięsny”, „ekstrakt drożdżowy” i „sfermentowana pszenica”.
Nietolerancja glutenu a celiakia – jaka jest różnica?
Wielu osobom termin gluten kojarzy się z chorobą zapalną jelit, jaką jest celiakia. Oprócz celiakii, w przypadku której układ odpornościowy organizmu atakuje białko adhezyjne zawarte w pszenicy, uszkadzając w ten sposób błonę śluzową jelita, występuje również nadwrażliwość, a więc nietolerancja glutenu i pszenicy. Ze względu na objawy postawienie odpowiedniej diagnozy jest początkowo trudne, ponieważ we wszystkich przypadkach poważne problemy trawienne ze skurczami brzucha itp. występują również w przypadku alergii na pszenicę. Nadwrażliwość na gluten jest nietolerancją, a więc nie jest poważną chorobą, taką jak celiakia.
Trudne do strawienia białko glutenowe ma jednak swój naturalny odpowiednik: enzym AN-PEP z grzyba spożywczego Aspergillus niger. Enzym ten rozkłada białka glutenowe na mniejsze, łatwiejsze do przyswojenia części, ułatwiając proces trawienia.
Potencjalnie problematyczna żywność:
Gluten, znany również jako białko pszenicy, występuje w wielu zbożach, takich jak pszenica, jęczmień, żyto, pszenżyto i owies oraz w ich produktach. Jest on stosowany głównie w przetwórstwie ciast w celu poprawy ich lepkości i rozciągliwości, a także w celu stabilizacji produktu końcowego. Wysoki poziom glutenu występuje zatem nie tylko w pieczywie i makaronach, ale także w produktach gotowych, sosach i wyrobach cukierniczych, gdzie białko to jest stosowane jako dodatek.
GluteZym®: Aktywny kompleks minerałów i enzymu Aspergillus niger endopeptydaza prolilowa (AN-PEP), który pomaga rozkładać gluten
Test i diagnoza – stwierdzenie nietolerancji
Jak można stwierdzić nietolerancję pokarmową? Obecnie dostępne są różne procedury testowe dla typowych nietolerancji pokarmowych. Dlatego też procedury testowe mogą zapewnić jasność w przypadku podejrzenia nietolerancji pokarmowej (np. testy oddechowe, testy krwi). Dzięki tym testom obecnie częściej wykrywa się również nietolerancje pokarmowe. Wydaje się to potwierdzać pogląd, że nietolerancje te nasilają się. Nie można jednoznacznie stwierdzić, czy tak jest w istocie i czy ma to związek z dietą charakterystyczną dla współczesnego zachodniego stylu życia.
Gdzie można wykonać test na nietolerancję?
Jeśli podejrzewasz, że cierpisz na nietolerancję, w pierwszej kolejności skontaktuj się z lekarzem. Lekarz udzieli Ci porady i w razie potrzeby skieruje do specjalisty.
Życie z nietolerancjami pokarmowymi
Ponieważ nietolerancja pokarmowa jest na ogół dokuczliwa, ale nie stanowi zagrożenia (takiego jak choroba) dla organizmu człowieka, złagodzenie objawów przynosi przede wszystkim zmiana diety. Osoby dotknięte tą dolegliwością mogą być zmuszone do zmiany nawyków żywieniowych i unikania najczęściej ją wywołujących pokarmów.
Ponadto – w przypadku nietolerancji wywołanych niedoborem enzymów – dostępne są obecnie suplementy diety, które dostarczają tych enzymów. Na przykład są dostępne suplementy diety zawierające laktazę lub enzym rozkładający histaminę. W przypadku niektórych nabytych nietolerancji poprawę może przynieść tymczasowe zrezygnowanie z pokarmu wywołującego nietolerancję. Czasami można nawet wyeliminować nietolerancję poprzez całkowite unikanie danego pokarmu.
Połączenie odpowiedniej diety z uzupełnianiem brakujących enzymów pomaga wielu osobom w skutecznym metabolizowaniu czynników wywołujących nietolerancję. Obecnie dostępne są również produkty enzymatyczne, które mogą wspomagać trawienie niektórych grup pokarmów, takich jak węglowodany.
W związku z tym bardzo ważne jest, aby osoby dotknięte problemami trawiennymi nie godziły się po prostu z nimi, lecz starały się dotrzeć do ich przyczyn. Jednak nie wszystkie problemy trawienne wynikają z nietolerancji pokarmowych. Czasami wywołuje je połączenie różnych czynników zakłócających trawienie.
